Λίγη επιστήμη στη ζωή μας...

...μιας και η ευχάριστη πρόκληση από τον WGIBSON είναι σχετική:

Η ιδέα για το «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» την οποία επιγραμματικά εξέθεσα σε μια παλαιότερη ανάρτηση μου στην «Φούσκα» βασίζεται στην άποψη μου για τον ρόλο της επιστήμης. Και η άποψη αυτή έχει βαθύτατα επηρεαστεί από τις ιδέες του John Desmond Bernal για τη σχέση επιστήμης και κοινωνίας, επιστήμης και ιστορίας. Δεν είναι του παρόντος να αναλύσω ούτε τις δικές μου ιδέες, ούτε αυτές του Bernal (ο οποίος ως Μαρξιστής θα μπορούσε να «ερεθίσει» τα πιστά πλήθη της Φούσκας).

Η φράση του WGIBSON «Λίγη επιστήμη στη ζωή μας» μου θύμισε ένα σχετικά πρόσφατο γεγονός το οποίο μου ξεκαθάρισε την διαφορά μεταξύ της αριστερής και της δεξιάς αντίληψης για την επιστήμη στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.

Λίγο πριν την ανάρτηση του «Μανιφέστου» για το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο έγραψα στον Φορέα που εργάζομαι (στο εξής «ο Φορέας») την ακόλουθη εισήγηση (αφαιρώ τα στοιχεία που φανερώνουν την ταυτότητα του Φορέα γιατί δεν είναι στόχος μου να τον «δείξω με το δάκτυλο» αλλά να αναδείξω την διαφορά στην προσέγγιση):

6 Μαΐου 2008

Προς: Διοικητικό Συμβούλιο Φορέα

Θέμα: 8. Πρόγραμμα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και λειτουργία Ελεύθερου Πανεπιστημίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

ΕΙΣΗΓΗΣΗ

«H τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες . η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. H ακαδημαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον της υπακοής στο Σύνταγμα.»
Σύνταγμα της Ελλάδος, Άρθρο 16, παραγρ. 1.

Λαμβάνοντας υπ’ όψη:
1. Το άρθρο 16 παράγραφος 1 του Συντάγματος της Ελλάδος,
2. Το νόμο 3463/2006 (ΔΚΚ) και ιδιαίτερα το Άρθρο 45,
3. Τον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας του Φορέα,
4. Την ανάγκη ανάδειξης της επιστήμης, της τέχνης, της έρευνας και της διδασκαλίας ως θεμελιωδών αξόνων δημοκρατίας και ανάπτυξης, και την απαίτηση στράτευσης της τοπικής αυτοδιοίκησης για τον σκοπό αυτό,

Εισηγούμαστε:

1. Την σύσταση του «Ελεύθερου Πανεπιστημίου» ως θεσμού για την προώθηση της επιστήμης, της τέχνης, της έρευνας, της τεχνολογίας και της διδασκαλίας και την αξιοποίηση τους για την ενίσχυση της δημοκρατίας, της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Στην αρχική του φάση το «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» θα λειτουργήσει ως «πρόγραμμα δράσης».
2. Την ανάθεση στο Γραφείο .................. του Φορέα, της οργανωτικής, διοικητικής και επιστημονικής ευθύνης του Προγράμματος Δράσης. Λεπτομερείες θα καθορίζονται με σχετικές αποφάσεις του Προέδρου.
3. Την εκπόνηση σχετικής έρευνας και μελέτης απαιτήσεων για τις δυνατότητες του Προγράμματος Δράσης και την μελέτη ανάλυσης του ανθρώπινου δυναμικού.
4. Την εκπόνηση για το τρέχον έτος προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και σχετικών δράσεων ύστερα από σχετική εισήγηση και νέα απόφαση του Δ.Σ.
5. Τον ορισμό του μέλους του Δ.Σ. ……………………………………… ως υπευθύνου για την παρακολούθηση του προγράμματος και την ενημέρωση του Δ.Σ.
6. Την εξουσιοδότηση του Προέδρου του Δ.Σ. και του υπευθύνου του Προγράμματος Δράσης να προβούν στην σύνταξη και υποβολή προτάσεων χρηματοδότησης και/ή συγχρηματοδότησης που είναι άμεσα συμβατές με τους στόχους και τους σκοπούς του Προγράμματος Δράσης.

Γραφείο ................................ του Φορέα,

Αναλυτική Εισήγηση

Προς το Διοικητικό Συμβούλιο του Φορέα

Θέμα:
Πρόγραμμα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και λειτουργία Ελεύθερου Πανεπιστημίου Τοπικής Αυτοδιοίκησης


Α. ΣΚΕΠΤΙΚΟ

1. Στο Σύνταγμα της Ελλάδος ορίζεται ρητώς ότι «H τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες». Ωστόσο, σύμφωνα με το υφιστάμενο συνταγματικό και νομικό πλαίσιο «H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση» ενώ «H σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται» (άρθρο 16 του Συντάγματος, παράγρ. 5 και 7).
2. Στο νόμο 3463/2006 (Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων) και στο Άρθρο 75 (Αρμοδιότητες) αναφέρονται μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

Οι αρμοδιότητες των Δήμων και Κοινοτήτων αφορούν, κυρίως, τους τομείς:
α) Ανάπτυξης, στον οποίο περιλαμβάνεται, ιδίως:
[…]
5. Η εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού της περιοχής τους.
6. Η εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων έρευνας και τεχνολογίας για την ανάπτυξη της περιοχής τους.
[…]
δ) Απασχόλησης, στον οποίο περιλαμβάνεται, ιδίως:
1. Η υλοποίηση ή η συμμετοχή σε ολοκληρωμένα τοπικά σχέδια και προγράμματα δράσης και πρωτοβουλίες για την εφαρμογή και ανάπτυξη πολιτικών προώθησης της απασχόλησης και της κοινωνικής ενσωμάτωσης διαφόρων κατηγοριών ανέργων, στο πλαίσιο των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών.
2. Προώθηση και ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και υπηρεσιών επαγγελματικής κατάρτισης, με την ίδρυση και λειτουργία Κέντρων Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Κέντρων Επαγγελματικής Κατάρτισης προσαρμοσμένα στις τοπικές ανάγκες και ιδιαιτερότη­τες και κυρίως των πληθυσμών των ορεινών, αγροτικών και νησιωτικών περιοχών, στο πλαίσιο του εθνικού και ευρωπαϊκού σχεδιασμού.
3. Συμβολή στην απορρόφηση του εργατικού δυναμικού της περιοχής τους με την ανάπτυξη συμβουλευτικών δράσεων που παρέχονται δωρεάν προς τους ανέργους, με στόχο την υποστήριξη και την ενθάρρυνσή τους για την εξεύρεση απασχόλησης, καθώς και στην προώθηση ίσων ευκαιριών πρόσβασης στην αγορά εργασίας, με τη δημιουργία Δημοτικών και Κοινοτικών Γραφείων Ενημέρωσης για την Απασχόληση, σε συνεργασία με τους αρμόδιους δημόσιους φορείς και τις επιχειρήσεις της περιοχής τους.
[…]
στ) Παιδείας, πολιτισμού και αθλητισμού, στον οποίο περιλαμβάνεται, ιδίως:
[…]
2. Η ίδρυση και λειτουργία βιβλιοθηκών.
3. Η ίδρυση και λειτουργία κέντρων δημιουργικής απασχόλησης παιδιών.
[…]
5. Η εφαρμογή πολιτικών για την ανάδειξη και προστασία του τοπικού πολιτισμού, η προβολή των πολιτιστικών αγαθών και των σύγχρονων πολιτιστικών έργων που παράγονται σε τοπικό επίπεδο, με τη δημιουργία πολιτιστικών και πνευματικών κέντρων, μουσείων, πινακοθηκών, κινηματογράφων και θεάτρων, φιλαρμονικών και σχολών διδασκαλίας μουσικής, σχολών χορού, ζωγραφικής, γλυπτικής κ.λπ., καθώς και η μελέτη και εφαρμογή πολιτιστικών προγραμμάτων.
6. Η προστασία μουσείων, μνημείων, σπηλαίων, καθώς και αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων της περιοχής και των εγκαταστάσεων αυτών.
7. Η επισκευή, συντήρηση και αξιοποίηση παραδοσιακών και ιστορικών σχολικών κτιρίων και κτιρίων που παραχωρούνται από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς.
[…]
9. Η προώθηση πολιτιστικών ανταλλαγών, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία.
10. Η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού.
[…]

3. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει σαφή, θεσμοθετημένο και ισχυρό ρόλο στην εκπαίδευση, την έρευνα και την τεχνολογία ακόμα και στο επίπεδο της ανώτατης (τριτοβάθμιας) εκπαίδευσης. Ο ρόλος αυτός πηγάζει από το αυτονόητο πολιτικό δικαίωμα των τοπικών κοινωνιών να διαθέτουν, να χειρίζονται και να αξιοποιούν τα βασικά εργαλεία για την ανάπτυξη τους: την επιστήμη και την τεχνολογία. Η επιστήμη και η τεχνολογία και κυρίως η δημόσια κατανόηση και κατάκτηση αυτών, αποτελούν δικαιώματα που δεν μπορούν να εκχωρούνται η να μεταβιβάζονται σε τρίτους και ως εκ τούτου δεν πρέπει και δεν μπορούν να αποτελούν αποκλειστική φροντίδα της κεντρικής εξουσίας ή των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Χωρίς να υποκαθίστανται ή να αναιρούνται οι θεσμοθετημένοι φορείς, υπάρχει σημαντικότατο πεδίο δράσης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στον τομέα της εκπαίδευσης, της έρευνας και της τεχνολογίας.
4. Η Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης του Δήμου Αγίας Βαρβάρας (http://www.dramaschool.gr/) αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα των δυνατοτήτων που έχει η τοπική αυτοδιοίκηση και των πρωτοβουλιών που μπορεί να αναλάβει. Με την πρωτοποριακή δράση του Δημάρχου κ. Λάμπρου Μίχου, η Δραματική Σχολή του Δήμου κατέχει ξεχωριστή θέση σε εθνικό επίπεδο, ενώ η προτίμηση των υποψηφίων είναι ανάλογη της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, γεγονός που βασίζεται στην ποιότητα του προγράμματος σπουδών και των διδασκόντων (μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση κατέχει και ο Ιάκωβος Καμπανέλης).
5. Στον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας του Φορέα προβλέπεται η λειτουργία του Γραφείου .................... με σκοπό την επιστημονική - τεχνική υποστήριξη των φορέων του Νομού και των οργάνων του Φορέα, σε θέματα: α) Νέων Τεχνολογιών Πληροφορικής – Επικοινωνίας και Μηχανοργάνωσης, β) Εξειδικευμένα επιστημονικά και τεχνολογικά θέματα ειδικού ή ευρύτερου ενδιαφέροντος, γ) Χάραξης επιστημονικής, τεχνολογικής πολιτικής και ενθάρρυνσης δράσεων έρευνας, τεχνολογίας και ανάπτυξης. Η λειτουργία – από τον Μάρτιο του 2003 – του Γραφείου .................... αποτελεί πρωτοποριακή (σε εθνικό επίπεδο) επιλογή του Φορέα η οποία βασίζεται στην αναγνώριση της σημασίας των δράσεων ΕΤ&Α για την ανάπτυξη της περιφέρειας.
6. Στις σύγχρονες κοινωνίες η επιστήμη, η τεχνολογία, η τέχνη, η έρευνα και η διδασκαλία αποτελούν θεμελιώδεις άξονες της δημοκρατίας, της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Ο βαθμός της δημόσιας κατανόησης της επιστήμης αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αυτή χρησιμοποιείται από το κράτος, την αγορά, την κοινωνία και όλα εν γένει τα εμπλεκόμενα μέρη της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής, καθορίζουν την φυσιογνωμία μιας κοινωνίας, τον προσανατολισμό της αλλά κυρίως την ελευθερία, την ευημερία και την δημοκρατία που επιμερίζει στα μέλη της. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιστήμη και η γνώση αποτελούν βασικούς μοχλούς της πολιτικής εξέλιξης και της ανάπτυξης μιας κοινωνίας. Η τοπική αυτοδιοίκηση έχει καθήκον και υποχρέωση να στρατευθεί με στόχο τόσο την διάχυση και την διάδοση της γνώσης και της επιστήμης στα μέλη των τοπικών κοινωνιών όσο και την αξιοποίηση τους ως εργαλείων για την ανάπτυξη, την πρόοδο και την ευημερία. Η αποκέντρωση της επιστήμης και της έρευνας είναι βαθύτατα πολιτική και δημοκρατική διαδικασία.



Β. ΕΙΣΗΓΗΣΗ

7. Βάση των ανωτέρω στοιχείων προτείνονται τα ακόλουθα:
8. Η σύσταση του «Ελεύθερου Πανεπιστημίου» ως θεσμού για την προώθηση της επιστήμης, της τέχνης, της έρευνας, της τεχνολογίας και της διδασκαλίας και την αξιοποίηση τους για την ενίσχυση της δημοκρατίας, της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Στην αρχική του φάση το «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» θα λειτουργήσει ως «πρόγραμμα δράσης» υπό την οργανωτική, διοικητική και επιστημονική ευθύνη του Γραφείου .................... του Φορέα. Η μελλοντική μετεξέλιξη του, η ενδεικνυόμενη νομική μορφή που δύναται να λάβει, αλλά και η χρηματοδότηση, η οργάνωση, η διοίκηση και η διάδοση του θεσμού θα εξεταστούν με βάση τα αποτελέσματα διαβούλευσης και σχετικών μελετών και εισηγήσεων που θα υποβληθούν κατά την πρώτη φάση του προγράμματος δράσης.
9. Η ανάθεση στον υπεύθυνο του Γραφείου .................... του Φορέα της οργανωτικής, διοικητικής και επιστημονικής ευθύνης του Προγράμματος Δράσης «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» και η εξουσιοδότηση του να προβεί σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για την σχεδίαση, την αναζήτηση χρηματοδότησης, την υλοποίηση του προγράμματος και την ανάπτυξη των απαιτούμενων συνεργασιών με επιστήμονες και φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι λεπτομερείς αρμοδιότητες, η παραχώρηση δικαιώματος υπογραφής της σχετικής αλληλογραφίας και των απαιτούμενων εγγράφων, η ανάθεση συγκεκριμένων εργασιών και κάθε άλλη απαραίτητη ενέργεια δύναται να καθορίζεται λεπτομερώς με αποφάσεις του Προέδρου του Φορέα ο οποίος εξουσιοδοτείται για το σκοπό αυτό.
10. Η εκπόνηση σχετικής έρευνας και μελέτης απαιτήσεων για τις δυνατότητες του Προγράμματος Δράσης και η μελέτη ανάλυσης του ανθρώπινου δυναμικού (διαθεσιμότητα και προσφορά εκπαιδευτικού/ερευνητικού προσωπικού, δυνατότητα αξιοποίησης εθελοντικών ομάδων, φυσιογνωμία, απαιτήσεις χαρακτηριστικά και ανταπόκριση ομάδων εκπαιδευόμενων κλπ). Για την σύνταξη των σχετικών μελετών δύναται να χρησιμοποιηθούν όλες οι ενδεικνυόμενες επιστημονικές προσεγγίσεις (χρήση ερωτηματολογίων, συνεντεύξεων, συζητήσεων και συναντήσεων στρογγυλής τραπέζης κλπ) ενώ μπορούν να αξιοποιηθούν οι υποδομές του Φορέα (εξοπλισμός, διάθεση εγκαταστάσεων για συναντήσεις κλπ) και/ή να ζητηθεί η συνδρομή Φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
11. Η εκπόνηση για το τρέχον έτος προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και σχετικών δράσεων ύστερα από σχετική εισήγηση του Γραφείου .................... του Φορέα και συζήτηση σε επόμενη συνεδρίαση του Δ.Σ.
12. Ο ορισμός του μέλους του Δ.Σ. …………………………………………………………… ως υπευθύνου για την παρακολούθηση της εξέλιξης του προγράμματος δράσης «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» και την ενημέρωση του Δ.Σ.
13. Η εξουσιοδότηση του Προέδρου του Φορέα και του υπευθύνου του Προγράμματος Δράσης να προβούν στην σύνταξη και υποβολή προτάσεων χρηματοδότησης και/ή συγχρηματοδότησης που είναι άμεσα συμβατές με τους στόχους και τους σκοπούς του Προγράμματος Δράσης. Ως υπεύθυνος έργου και/ή επιστημονικός υπεύθυνος των αντίστοιχων προτάσεων ορίζεται – με απόφαση Προέδρου – ο υπεύθυνος του Γραφείου .................... του Φορέα ενώ, όπου απαιτείται η σύμφωνη γνώμη του Δ.Σ. του Φορέα δύναται να ζητείται και να διατυπώνεται σε έκτακτη συνεδρίαση του.

Από το Γραφείο .................... του Φορέα




Περιττό να αναφέρω ότι η ανωτέρω εισήγηση προγραμματίστηκε για συζήτηση σε τρεις διαφορετικές συνεδριάσεις του Δ.Σ. του Φορέα. Και τις τρείς φορές αναβλήθηκε η συζήτηση της γιατί άλλα σοβαρότερα πράγματα έλαβαν προτεραιότητα. Μετά τις τρεις αναβολές, κάποια στιγμή, απογοητευμένος πλέον την απέσυρα από το σχετικό φάκελο.

Η ιστορία δεν θα είχε κανένα ενδιαφέρον αν σταματούσε εδώ. Αν και η ανάρτηση του κειμένου της εισήγησης ελπίζω να εμπνεύσει κάποιον πιο επίμονο και πιο αλαφροΐσκιωτο από εμένα να κάνει ένα βήμα το οποίο εύχομαι να πετύχει. Η ιστορία συνεχίζεται...

Μερικούς μήνες μετά ο Φορέας ανέλαβε την παρουσίαση ενός βιβλίου με κοινωνικο-πολιτικό περιεχόμενο. Στην εκδήλωση θα μιλούσε και ο συγγραφέας του βιβλίου. Όλοι νομίσαμε ότι θα ήταν μία από εκείνες της εκδηλώσεις που το μόνο ακροατήριο θα ήταν οι λίγοι «επίσημοι» και εμείς. Αλλά ω του θαύματος μια φαινομενικά βαρετή κοινωνικό-πολιτική ανάλυση για την εναλλακτική ανάπτυξη μάζεψε εκτός από τους «υποχρεωμένους» να έρθουν γύρω στα πενήντα άτομα από το «παρεξηγημένο ευρύ κοινό»!

Στον Φορέα άρεσε η ιδέα αυτή (στην οποία να σημειώσω δεν είχα προσωπικά καμία ανάμειξη) και με δεδομένη την «επιτυχία» της πρώτης εκδήλωσης αποφάσισε, με την ευκαιρία των επετείων για Δαρβίνο και Γαλιλαίο, να καλέσει μεγάλους επιστήμονες να μιλήσουν στο (παραμένων «παρεξηγημένο») ευρύ κοινό.

Η πρώτη ομιλία ήταν από έναν συμπατριώτη μας, έναν μεγάλο μαθηματικό (ίσως έναν από τους μεγαλύτερους παγκοσμίως!!!). Από την ανακοίνωση της εκδήλωσης εγώ επέμενα ότι αυτή είναι «η δεξιά προσέγγιση» για την δημόσια κατανόηση της επιστήμης. Οι συνάδελφοι μου με αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό (και αποδοκιμασία σε μερικές περιπτώσεις) για την άποψη μου αυτή. Κάποια συνάδελφος (και φίλη) τόλμησε να πει ότι η αντίδραση μου βασίζεται στις γνωστές «ακαδημαϊκές ζήλιες» και αντιζηλίες. Δέχτηκα στωικά την καυστική κριτική της αλλά της υποσχέθηκα να τεκμηριώσω γραπτώς την άποψη μου (πράγμα που προσπαθώ να κάνω με αυτή την ανάρτηση - με σπίθα πάντα την φράση του WGIBSON). Θα εξηγηθώ παρακάτω.

Η εκδήλωση ήταν mega-hit. Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει το δημοτικό θέατρο της μικρής μας πόλης τόσο γεμάτο: ακόμα και στις πιο trendy ταινίες - ακόμα και αν έπαιζε 2 ταινίες σεξ με 5 ευρώ δεν θα γέμιζε έτσι. Γέμισαν εξώστες, πλατεία, διάδρομοι και υπήρχε κόσμος και στις πόρτες και στην είσοδο. Υπολογίζω ότι παρακολούθησαν την εκδήλωση 600 με 800 άτομα σε μια πόλη των 12.000 παρεξηγημένων πολιτών που ανήκουν στο «ευρύ κοινό».

Ακόμα και μετά την εκδήλωση επέμενα ότι «αυτή είναι η δεξιά προσέγγιση» για την σχέση επιστήμης και κοινωνίας. Γιατί μπορεί η εκδήλωση να ήταν επιτυχημένη, μπορεί το παρεξηγημένο ευρύ κοινό να μας εξέπληξε αποδεικνύοντας ότι αν σταματήσουμε να το ταΐζουμε σκουπίδια είναι ικανό να επιλέξει την γνώση και την ποιότητα, αλλά το γενικό μήνυμα και ο αέρας της συζήτησης δεν μου άρεσε καθόλου.

Για να το καταλάβουν οι φίλοι της Φούσκας που παρακολουθούν τις συζητήσεις μας, η ομιλία του παγκοσμίως διάσημου (και συμπατριώτη μας) μαθηματικού δεν θύμιζε σε τίποτα την «Τελευταία Διάλεξη» του Randy Pausch ούτε προσπάθησε να βάλει «Λίγη επιστήμη στη ζωή μας» όπως έκανε ο Vilayanur Ramachandran στην ανάρτηση του WGIBSON. Αντ’ αυτού το 80% της εκδήλωσης ήταν μια επίδειξη βραβείων και περγαμηνών και ένα ρεσιτάλ επιδαψίλευσης επαινετικών σχολίων και λόγων θαυμασμού (από τους κατά κύριο λόγο πολιτικούς) προς τον μέγα επιστήμονα. Το υπόλοιπο 20% (η ομιλία του επιστήμονα) ήταν μια θεωρητική συζήτηση που επέτεινε το θαυμασμό δια της «αυτονόητης» διαπίστωσης ότι το «παρεξηγημένο ευρύ κοινό» δεν μπορεί «να τα καταλάβει αυτά»! Μάλιστα ο μεγάλος επιστήμονας στον πρόλογο του ανέφερε ότι δεν ήθελε να «χαμηλώσει το επίπεδο της ομιλίας του επειδή μιλάει στον λαό» (το είπε με ακριβώς αυτά τα λόγια!) και γι’ αυτό αποφάσισε να την κάνει πιο σύντομη.

Αν τελικά παρακολουθήσατε τις ομιλίες του Randy Pausch και του Vilayanur Ramachandran που αναρτήθηκαν στη Φούσκα θα συμφωνούσατε μαζί μου ότι μέρος του ταλέντου ενός μεγάλου επιστήμονα είναι η ικανότητα του να εξηγεί την επιστήμη του και την σημασία της στο «παρεξηγημένο ευρύ κοινό». Αν μάλιστα είχατε αναγνώσει τον Bernal σχετικά με την «Κοινωνική Λειτουργία της Επιστήμης» θα συμφωνούσατε και με μερικές από τις διαπιστώσεις που κατέγραψα στην ανωτέρω (αποτυχημένη) εισήγηση μου προς το Φορέα για τον ρόλο και την σχέση επιστήμης και κοινωνίας.

Θυμάμαι τον Καθηγητή Frank Starmer του Πανεπιστημίου Duke (U.S.A.) να μου εξηγεί σε ένα επίσημο γεύμα συνεδρίου το καλοκαίρι του 1995 στο Santiago De Compostella ότι «η μοναδική επιστήμη που αξίζει είναι αυτή που μπορείς να εξηγήσεις με απλά λόγια την σημασία της στην γυναίκα σου». Και προσέθεσε: «Ποτέ μην στείλεις επιστημονική εργασία για δημοσίευση αν δεν ξέρεις να εξηγήσεις το γιατί είναι σημαντική και αξίζει να δημοσιευθεί στην γυναίκα σου ή σε κάποιον που δεν έχει καμία σχέση με την επιστήμη. Αν δεν ξέρεις να την εξηγήσεις με απλά λόγια σε έναν μη-επιστήμονα μάλλον δεν προσθέτει τίποτα χρήσιμο στην επιστήμη».

Η επιτυχία της εκδήλωσης με τον μεγάλο μαθηματικό οδήγησε το Φορέα στην απόφαση να καθιερώσει αυτές τις εκδηλώσεις προσκαλώντας πάντα διακεκριμένους και διάσημους επιστήμονες να μιλήσουν στο «παρεξηγημένο ευρύ κοινό». Τον επόμενο μήνα (Ιούνιος 2009) θα μιλήσει σε παρόμοια εκδήλωση ένας - επίσης - παγκοσμίως διάσημος έλληνας φυσικός (mega-hint: τον έχει φλερτάρει με τα μάτια μεταμεσονυκτίως η Βίκυ Φλέσσα!). Εγώ εξακολούθησα να επιμένω ότι αυτή είναι η «δεξιά αντίληψη» για την σχέση επιστήμης και κοινωνίας.

Σε «πρωινό καφέ» με τους συναδέλφους, που εξέθεσα πάλι την άποψη μου, η ίδια γνωστή συνάδελφος επέμενε ότι η θέση μου είναι θέμα ακαδημαϊκής ζήλιας και αντιζηλίας! Επειδή δεν τόλμησα ποτέ να αναμετρηθώ με τα μεγάλα ονόματα του ανθρώπινου πνεύματος (ούτε με τα εν ζωή) και προσπαθώντας να υπερασπισθώ την άποψη μου ρώτησα γιατί είναι απαραίτητο στις εκδηλώσεις μας να καλούμε μόνο όσους επιστήμονες έχουν εμφανισθεί στην τηλεόραση ή μόνο όσους έχουν πάρει παγκόσμια βραβεία κλπ. Γιατί δεν καλούμε έναν πεφωτισμένο λέκτορα από την Κρήτη ή τα Γιάννενα που έχει ταλέντο να εξηγεί με απλό τρόπο την επιστήμη του. Γιατί δείχνουμε στον κόσμο ότι επιστήμη είναι μόνο γνωστά και διάσημα πρόσωπα που έχουν αναγνωρισθεί από το πολιτικό και τηλεοπτικό κατεστημένο; Γιατί προσπαθούμε να δείξουμε στον κόσμο ότι η επιστήμη είναι κάτι που ο ίδιος δεν μπορεί να το φτάσει και χρειάζονται μεγάλοι επιστήμονες να αποφασίσουν για το πώς θα την αξιοποιήσουμε;

Η ίδια γνωστή συνάδελφος απάντησε ότι «ο κόσμος δεν είναι ώριμος να παρακολουθήσει επιστημονικές ομιλίες και καλώντας γνωστούς και διάσημους δίνουμε ένα κίνητρο και ένα ερέθισμα να έρθουν και να τους ακούσουν». Δεν πρόλαβα να απαντήσω. Έτερος συνάδελφος με πρόλαβε αναφωνώντας: «αν αυτή δεν είναι δεξιά αντίληψη τότε τι είναι;».

Επανέλαβα πολλές φορές την φράση «παρεξηγημένο ευρύ κοινό». Και είναι παρεξηγημένο το ευρύ κοινό, ο απλός άνθρωπος της καθημερινότητας και της βιοπάλης γιατί το πολιτικό και τηλεοπτικό κατεστημένο της χώρας μας, μας έχει κάνει να πιστεύουμε ότι μπορεί να τρέφεται αποκλειστικά και μόνο με πνευματικά σκουπίδια και αποφάγια ενός καλοταϊσμένου και ερμητικά κλειστού συστήματος.

Οι απόπειρες «του Φορέα» στον οποίο εργάζομαι αν και δεν διακατέχονταν από την δική μου «αριστερή αντίληψη» απέδειξαν κάτι που στην δική μου εισήγηση δεν τολμούσα να το πω τόσο απερίφραστα όσο το έδειξαν οι συμπατριώτες μου: αν στον κόσμο, το ευρύ κοινό ή τον λαό, αν προτιμάτε, δώσεις κάτι χρήσιμο ξέρει να το αξιοποιήσει. Ξέρει να καταλάβει τι είναι πρόχειρο και με στόχο το χαβαλέ (όπως π.χ. η υποψηφιότητα «Κατ-man» στις ευρωεκλογές - την οποία παραδόξως αναπαρήγαγαν όλοι «οι σοβαροί» του συστήματος) και τι είναι χρήσιμο, σοβαρό και άξιο προσοχής. Το πρόβλημα δεν είναι ο κόσμος, το πρόβλημα είναι ότι η παραγωγή επιστήμης, γνώσης αλλά ακόμα και πολιτικής έφυγε από την κουζίνα του σπιτιού μας, τις καλές ταβέρνες και τα εστιατόρια και μεταφέρθηκε στα πολιτικά και πνευματικά φαστφουντάδικα. Αφού γέμισε η χώρα με τέτοια φαστφουντάδικα τι περιμένετε; Θα γίνουν όλοι πνευματικά και πολιτικά παχύσαρκοι και δυσκίνητοι. Αλλά ακόμα και ο πιο παχύσαρκος και δυσκίνητος δεν χάνει την ικανότητα να διακρίνει γεύσεις. Το πρόβλημα δεν είναι ο κόσμος, το πρόβλημα είναι η επιστημονική, πνευματική και πολιτική παραγωγή (και διάθεση της παραγωγής) αυτής της χώρας!

Και επειδή θα ήθελα να εξηγηθώ για την πολιτική - φιλοσοφική απρέπεια της φράσης «δεξιά προσέγγιση» να σημειώσω τα εξής:

Στην δική μου στερεότυπη αντίληψη δεξιάς - αριστερής προσέγγισης επί του θέματος θεωρώ ότι ταιριάζει περισσότερο σε έναν εκπρόσωπο της δεξιάς αντίληψης η αποθέωση των «αρίστων» της επιστήμης, η αναγόρευση σε μέλη της Ακαδημίας διακεκριμένων επιστημόνων, η προβολή της αξίας του ατόμου «που μόχθησε» και η αναγόρευση του σε «ιδανικό πρότυπο για την νεολαία μας» (αντιγράφω φράσεις από τις εκδηλώσεις του Φορέα).

Στο ίδιο στερεότυπο πλαίσιο σκέψης μου: στην αριστερή αντίληψη ταιριάζουν περισσότερο οι εμμονές του Bernal (που έκανα και δικές μου) για τον ρόλο της επιστήμης στην κοινωνία, για την σχέση της κοινωνίας με την επιστήμη κλπ. Σε αυτό το πλαίσιο ο «μεγάλος επιστήμων» είναι χρήσιμος όχι γιατί «αναδείχθηκε» σε μεγάλο επιστήμονα αλλά γιατί μεγάλο είναι το επιστημονικό του έργο. Και μεγάλο είναι το επιστημονικό έργο που έχει αντίκτυπο στην κοινωνία. Είναι γνωστή η εμμονή του Αϊνστάιν να ασχολούνται με το έργο του και όχι με τη ζωή του. Η ζωή του, άλλωστε, δεν ήταν και τόσο άψογη αλλά αυτό δεν μειώνει την Θεωρία της Σχετικότητας.

Αναγνωρίζω ότι οι απόψεις μου περί «δεξιάς» και «αριστερής» προσέγγισης μπορεί να βασίζονται σε στερεότυπα, αλλά φρονώ πως δεν είναι και τόσο άσχετες με την πραγματικότητα.

Αν εγώ σχεδίαζα εκδηλώσεις ανάλογες με αυτές του Φορέα δεν θα απέφευγα τους μεγάλους επιστήμονες και την προβολή τους, απλά θα φρόντιζα το αντικείμενο και η παρουσίαση του θέματος προς το ευρύ κοινό που μας εξέπληξε με την συμμετοχή του να δίνει το μήνυμα: «αφού ήρθατε εδώ, βάλτε λίγη επιστήμη στη ζωή σας...».

Και το «βάλτε, λίγη επιστήμη στη ζωή σας» σημαίνει ότι οι κατακτήσεις της επιστήμης (που φυσικά προκύπτουν από το μόχθο μικρών και μεγάλων επιστημόνων) δεν ανήκουν μόνο στους επιστήμονες, ανήκουν και στο λαό ή για να το πω με την φιλελεύθερη φρασεολογία: «ανήκουν στους φορολογούμενους πολίτες που τις χρηματοδότησαν». Φορολογούμενοι ή μη, οι πολίτες μπορούν και πρέπει να κατανοούν το αντικείμενο της επιστημονικής παραγωγής και να έχουν λόγο (και μάλιστα αποφασιστικό) για το τι είδους επιστήμη θέλουν. Και αν δεν την καταλάβεις με απλά λόγια δεν μπορείς να αξιολογήσεις πόσο χρήσιμη είναι η επιστήμη που παράγουν οι επιστήμονες και κατά συνέπεια αν θέλεις η επόμενη κυβέρνηση σου να την χρηματοδοτήσει!



Γ.Π.Κ.


Υ.Γ. 1: Ζητώ συγνώμη για το μέγεθος της ανάρτησης. Ελπίζω να μου επιτρέπετε το ατόπημα μετά από τόσο καιρό σιωπής. Απλά παρασύρθηκα...

Υ.Γ. 2: Για να σας βοηθήσω να με δείτε με επιείκεια (ως προς την πολυλογία) η παρούσα ανάρτηση μου είναι μέρος της απάντησης που θα ήθελα να δώσω στην ανάρτηση για την «Ανακάλυψη του τροχού»: η καλή δημόσια κατανόηση της επιστήμης στα θέματα που θίγει ο dbinieris θα έθετε το αντικείμενο της σχετικής συζήτησης (και τον Κορνήλιο Καστοριάδη) στο πλαίσιο που του αρμόζει. Αν τις μεγάλες προκλήσεις της ανάπτυξης και της βιωσιμότητας της σύγχρονης κοινωνίας τις δούμε μόνο από την σκοπιά της πολιτικής ή της οικονομίας (τα «εμπορεύματα» που λέγατε) τότε χάνουμε όλες τις τραγικές αλήθειες που αποκαλύπτει η επιστήμη για το μέλλον μας! Πώς να το κάνουμε; Η επιβίωση μας πρέπει να βασιστεί στην επιστήμη και όχι στην οικονομία (Βλέπε J.D.Bernal - The World, the Flesh and the Devil: An Enquiry into the Future of the Three Enemies of the Rational Soul, 1929).

Υ.Γ. 3: Ευρωεκλογές: γνωρίζει κανείς από μας τι διακυβεύεται σε επίπεδο πολιτικής της επιστήμης σε αυτές τις ευρωεκλογές; Μας μίλησε κανένας επιστήμονας ή κανένας πολιτικός για αυτό; Από το ελεύθερο λογισμικό και τις κλιματικές αλλαγές μέχρι την ενεργειακή εξάρτηση από το πετρέλαιο και τα γεωπολιτικά παιχνίδια που σχετίζονται με αυτό και ότι άλλο μεγάλο και σημαντικό φανταστεί ο νους σας, αυτές οι εκλογές καθορίζουν την πολιτική και τη στρατηγική της Ευρώπης για τα επόμενα χρόνια. Και είτε το θέλουμε είτε όχι πολιτική και επιστήμη, επιστήμη και πολιτική πάνε χέρι - χέρι. Το ζήτημα είναι τι γνωρίζουν και τι έχουν να αποφασίσουν οι ευρωπαίοι πολίτες για τα θέματα αυτά.

Υ.Γ. 4: Το «Μανιφέστο» για το «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» που αναρτήθηκε στην Φούσκα στις 10 Σεπτεμβρίου 2008 ήταν αποτέλεσμα της απογοήτευσης μου από τις τρεις αποτυχημένες προσπάθειες εντός του Φορέα. Τελικά η ιστορία και η ζωή μας καθοδηγείται από τις «εμμονές» του καθενός!